Waarschijnlijk middeleeuwse rivieroever vastgesteld

Onder grote belangstelling van pers te water en kijkers op de wal zijn er woensdagmiddag twee houten scheepsdelen uit de IJssel opgedoken. Die hebben deel uitgemaakt van de kogge die op de rivierbodem is ontdekt en inmiddels de naam IJsselkogge heeft gekregen Tevens is naar alle waarschijnlijkheid de toenmalige loop van de IJsseloever ontdekt. Deze zou in de Middeleeuwen zo’n 50m de rivier in gelegen hebben. Nieuwe ontdekkingen bevestigen oude vermoedens.

Op uitnodiging van de bedrijvencombinatie ’Isalacogghe’, die de bergingsoperatie in al haar aspecten uitvoert, was de filmende en fotograferende pers uitgenodigd om van dichtbij (lees: vanaf het water) de berging te verslaan van de allereerste IJsselkoggedelen. De drukte op de rivier trok de nodige belangstelling aan wal. Op de Koggewerf meldde zich ook een cameraploeg van het populaire televisieprogramma ’Hart van Nederland’. De regen van ’s ochtends was weggetrokken en de zon maakte het historisch plaatje compleet.

Wantrust – het eerste onderdeel
Na 600 jaar kwam als eerste een zogenaamde wantrust weer uit het water. De zware balkconstructie ondersteunde de mast en hield de touwen (zijstagen) vast. Deze touwen zaten vast aan een touw dat vanaf de zijkant van het schip naar de bovenkant van de mast liep. In een wantrust, die ongeveer 1½ bij 2½ meter groot is, zaten zware, ijzergesmede bouten aan een ring waaraan de katrol (blok) zat met het touw van middenschip naar mast. Dit zat aan de buitenkant van het schip terwijl bij de Kamper kogge deze touwen juist aan de binnenzijde van het schip bevestigd zijn. Misschien hebben er zich destijds ontwikkelingen in de bouw voorgedaan want de Kamper kogge is een replica van een honderd jaar oudere kogge die nabij Elburg is gevonden. Het vermoeden van bouwontwikkelingen wordt gesterkt door het gegeven dat er bij jongere kogges, die dus later gebouwd zijn, meer ijzer is verwerkt dan daarvoor.

Knie – het tweede onderdeel
Nadat het eerste onderdeel in het zand op het ponton is gelegd, wordt het tweede zes eeuwen oude onderdeel opgetakeld. Dit is een zogenaamde knie, die diende als ondersteuning in een hoek van het schip, tussen de trekbalk en de voorsteven. De knie is twee meter lang en geeft een indicatie van de robuustheid van een kogge. De knie lag met de lange zijde op een balk en met de korte zijde tegen het boord. Dat is ook het geval op de Kamper kogge waar de knieën te zien zijn doordat ze met de korte kant uit het dek steken.

De oude oever van Kampen?
Tijdens het vele onderzoek onder water is er ook een andere verrassende ontdekking gedaan. De diverse scheepsonderdelen worden op één lijn gevonden, wat erop duidt dat de huidige oever van de IJssel, vergeleken met de middeleeuwen, teruggetreden is. De IJssel zou toen zo’n vijftig meter verder van de stad afgelegen hebben. Dit geeft ook meer ruimte, zoals een schilderij uit 1441 ook toont (zie onderaan). De IJsselkogge lag tegen de oever aan en dat voedt de theorie dat het schip destijds bewust is afgezonken, evenals de aak en de punter.

Het onderzoek en de berging gaan voort
De punter wordt waarschijnlijk het volgende object dat geborgen wordt. Na de berging van de hiervoor beschreven onderdelen vervolgde het werk meteen en werden de spuitlansen onder de punter door geschoten. Dit is op het ponton te horen, net als de ademhaling en het praten van de duikers, via een luidspreker op het dek. De punter zal op een ijzeren frame, een soort brancard, naar boven worden gehaald. De punter belooft ook weer nieuwe ontdekkingen want daarin zijn weer nieuwe zaken gevonden – uitrusting van, en benodigdheden voor, de bemanning?

Volgens planning zou half december echt alles geborgen moeten zijn, inclusief de kogge zelf. Ina Hup (Stichting Kamper Kogge) kan haast niet wachten tot het zover is. Tijdens het informeel samenzijn op de Koggewerf, na de eerste concrete berging, vertelt ze vol passie over de ongelooflijke zeilmogelijkheden van de kogge. Toen konden ze immers ook alles zonder de (hulp)motor die de Kamper kogge nu heeft. Wouter Waldus (projectleider en onderwaterarcheoloog) filosofeert verder over archeologie en discussieert daarover met enkele bezoekers. Ook wordt hij meteen gestrikt om spreekbeurten te komen houden op de Koggewerf. Maar eerst heeft hij met zijn team de handen vol aan de huidige operatie. De komende maand verwacht hij nog volop archeologisch onderzoek te doen en daarna zal de operatie langzaamaan over gaan in een echte berging. Waarbij ondanks de jarenlange voorbereidingen onzekerheid troef blijft. Het publiek op de wal heeft hier geen weet van en verwelkomde de eerste scheepsdelen van de IJsselkogge met een luid applaus.

Zie ook:
• Alle eerdere gepubliceerde delen over de IJsselkoggeberging
• Geschiedenisles met schoolplaten (De Hanzestad Kampen 1441)
• Alles over de Kamper Kogge