In 2004 al aandacht gevraagd voor historisch monumentaal kunstwerk Lex Horn

De glorietijd van de emaillefabrieken van Hendrik Berk en Zn. ligt achter ons. Op het voormalige fabrieksterrein in Brunnepe is inmiddels woningbouw verrezen. Projectontwikkelaar Mateboer wil daarbij vijf woontorens bouwen waarvan er momenteel één gerealiseerd is. De tweede loopt vertraging op. Dat betekent ook dat een historische gedenkmuur oftewel het Berkmonument nog niet terugplaatst is. Stichting BEB bevraagt het college van B&W over het kunstwerk.

Eeuwfeest Berk
In 1951 vierde de Berkfabriek haar eeuwfeest en werd haar het predicaat Koninklijk verleend. De fabrieken besloegen grofweg het terrein van de Noorderkerk tot de Buitenhaven. Als werkgever, destijds één van de grootste in Kampen, liet Berk veel woningen bouwen voor haar werknemers. Zo vulde Berk, destijds eveneens één van de grootste onroerendgoedbezitters in Kampen, ook de ruimte tussen het echte Brunnepe aan het einde van de Noordweg en de stad Kampen.
De BK-pannen en andere gerei, gemaakt volgens het door Hendrik Berk in 1891 uitgevonden emaille procedé, werden een begrip in heel Nederland en zijn dat tot op de dag van vandaag. Kort na het eeuwfeest luidde de opkomst van plastic het einde in van de glorietijd. Overnames en de verplaatsing van de productie naar het buitenland betekende later de nekslag voor BK Kampen.

Monumentale muur
Het eeuwfeest werd heel groots gevierd en al ”geruime tijd voor het jubileumjaar had men de koppen bij elkaar gestoken voor het bedenken van een passende geste”. Zo beschrijft kunsthistoricus Geraart Westerink in de Kamper Almanak het eeuwfeest en de totstandkoming van een ”permanent gedenkteken”. Uit de schetsen van een drietal kunstenaars werd het ontwerp van Lex Horn ”door het Berkcomité uitverkoren”.
Westerink beschrijft uitgebreid de achtergrond van Lex Horn, de kunstenaarskringen waarin hij verkeerde en het bijzondere Berkmonument dat hij ontwierp en vervaardigde. Voor het Berkterrein ontwierp hij een muur met “decoratie in sgraffitotechniek”. Op 26 juli 1951 vond de onthulling plaats in bijzijn van talloze hoogwaardigheidsbekleders.

Klaagmuur
De muur kreeg een plaats nabij de directievilla, die een aantal jaren geleden is gerestaureerd na een lange periode van verval en verwaarlozing. Zo verging het ook het fabrieksterrein dat in de jaren tachtig en negentig verlaten werd. Uiteindelijk is op de directie- en portierswoning na alles gesloopt waarmee veel industrieel erfgoed verloren is gegaan inclusief een monumentale berk.
De gedenkmuur raakte overwoekerd en de sgraffitotechniek was weerbarstiger dan verwacht. Het Berkmonument kreeg de bijnaam Klaagmuur – de titel waaronder Westerink in de Kamper Almanak van 2004 uitgebreid de muur beschrijft (zie onderaan). Hij waarschuwde toen al om zuinig te zijn op het kunstwerk als ”één van de weinig zichtbare herinneringen” aan een bijzondere en voor Kampen belangrijke industriële geschiedenis.

Mateboer
Nadat de Kamper projectontwikkelaar Mateboer het terrein opgekocht had, realiseerde deze relatief hoge nieuwbouw rondom de Eenvoud- en Spaarbankstraat uit de twintiger jaren. Op het terrein langs de IJssel mogen daarbij vijf woontorens verrijzen. Om het Berkmonument te behoeden voor schade, werd het opgeslagen in depots van gemeente en Mateboer. Na bouw van de tweede torenflat zou het teruggeplaatst worden maar het hoogbouwproject stagneert.
Stichting BEB (Behoud Erfgoed Brunnepe) betreurt het dat het bijzondere Berkerfgoed ”al zo lang aan de openbaarheid is onttrokken” en heeft hierover vragen gesteld aan het College van B&W. Aanvullend hierop heeft de redactie vragen gesteld aan Mateboer. Stichting BEB en Stichting Lex Horn sluiten zich aan bij de slotwoorden van Westerink in 2004: ”Laten we het Berkmonument behoeden voor een treurig einde!”

Zie ook:
• Dreigende teloorgang kunstwerk Lex Horn (Kamper Almanak 2004)