Restauratie schilderij ’In de Gelagkamer’ onthult nieuw detail

In de laatste week van de expositie ’Door Schoonheid Omringd’ maakt het Stedelijk Museum een bijzondere ontdekking bekend. Op één van de schilderijen uit de collectie van het Kamper echtpaar Engelenberg uit de 19^e eeuw, lijkt een klein deel overgeschilderd te zijn. Dat kwam naar voren bij de restauratie van het schilderij en verduidelijkte meteen een ander detail.

Ratten
Rechts op het schilderij van Herman ten Kate (1822-1891) knielt een man bij een zogeheten kakstoel. Onduidelijk was wat hij daar doet tot het schoonmaken van het schilderij twee ratten op de vloer tevoorschijn halen. Schijnbaar heeft de man de twee dode ratten uit een val gehaald, onder toeziend oog van de tegen een stoel leunende jongen. Mogelijk vond een eerdere eigenaar van het schilderij de ratten een onsmakelijk beeld en heeft het over laten schilderen.
De ratten liggen voor een kinderstoel waarin een kind zit te eten. In de zitting zit een gat waaronder een po staat. Kleine kinderen zaten zo soms lange tijd in een ’kakstoel’ waardoor de moeder er geen omkijken naar had.

Achtergrond
Het tafereel van de gelagkamer uit circa 1850 heeft Nynke van der Wal, directrice van Stedelijk Museum Kampen en tevens kunstenares en kunsthistorica, aan het denken gezet. Ze vraagt zich af of de achtergrond van het schilderij een diepere laag heeft: „Waar staan de val en ratten symbool voor? Wordt de vrouw in het midden van de scène in de val gelokt door de mannen, net zoals ratten in een val? En dan nog een stapje verder: eindigt ze dan met een kind in een kakstoel?”
Jenny Reynaerts, conservator 19^e eeuw van het Rijksmuseum, denkt ook dat de ratten staan voor mannen. Wellicht soldaten, die Herman ten Kate vooral schilderde en die zouden dan het meisje in de val lokken: „De verschillende blikken van de mannen wijzen op een gezamenlijke actie. De kinderen kunnen staan voor de gevolgen maar ook voor de onschuld. Zo’n ’tot lering en vermaak’ iconografie is bij 19^e-eeuwse schilders zoals Ten Kate, die zwaar op de 17^e eeuw leunde, zeker aannemelijk.”

Tentoonstelling
Op bovenstaande foto is het gerestaureerde schilderij te zien en op onderstaande foto het originele schilderij. Een detailfoto van het rechtergedeelte is op Facebook te zien en het gehele schilderij op Twitter.
Het schilderij maakt deel uit van de collectie van Peter van Engelenberg. Ruim een eeuw na schenking toont het museum onder de naam ’Door Schoonheid Omringd’ deze schilderijencollectie en meer. De tentoonstelling opende op 18 maart (zie onderaan) en is nog te zien tot en met 12 juni. Inclusief ratten.

Zie ook:
• Nieuwe tentoonstellingen met oude bekenden (maart 2022)
• Exclusieve tentoonstelling van Tom Waterreus (april 2022)